İçindekiler
Öfke Kontrol Bozukluğu Nedir?
Öfke duygusu birçok kişi tarafından kaçınılması, baskılanması, yansıtılmaması hatta hissedilmemesi gereken bir duygu olarak değerlendirilse de herkesin hissettiği, diğerlerinden farklı olmayan bir duygudur. Ancak her duygu gibi öfkenin de yönetilemediği durumlar yıkıcı ve aşırı sonuçlar doğurarak kişiye çeşitli biçimlerde zarar verebilir. Öfke kontrol bozukluğu, öfkenin yönetimi sağlanamadığı durumlarda, agresif ve yıkıcı davranışlara sebep olabilen dışavurumları ifade eder. Öfke kontrol bozukluğu kişinin kendisine, çevresine, sosyal ilişkilerine ve hatta bedensel sağlığına zarar verici ciddi sonuçlar doğurabilir.
Öfke Kontrol Bozukluğu Belirtileri Nelerdir?
Aynı yaşantılar kişilerde farklı duyguların açığa çıkmasına sebep olabileceği gibi duyguların deneyimlenme biçimleri de kişiden kişiye farklılık gösterebilir. Örneğin bazı kişiler utanç duydukları anlarda diğerlerinden uzaklaşırken bazı kişiler utançları hakkında şakalar yaparak baş etmeye çalışabilirler. Öfke kontrol bozukluğunun gözlemlenme şekli ve tetiklenme durumları da bu şekilde kişiden kişiye farklılık gösterebilir. Ancak genel anlamda:
- Gerginlik: Kişi sürekli olarak gerginlik, sinirlilik veya huzursuzluk hisseder. Diğerleri tarafından basit olarak görülen konular bile kişinin oldukça öfkelenmesine, gerginliğinin hızla yükselmesine sebep olabilmektedir.
- Ani Patlamalar ve Şiddet Eğilimi: Kişi küçük olaylar karşısında bile aşırı tepkiler vererek öfke nöbetleri yaşayabilir. Bu tepkiler bazen sadece bağırma olarak görülebilirken bazen kendisine, çevresindeki kişilere ya da eşyalara fiziksel zarar verme, saldırma biçiminde gözlemlenebilir.
- Fiziksel Belirtiler: Öfkenin yükseldiği ve kontrol edilemediği durumlarda bazı kişilerde kalp çarpıntısı, baş ağrısı, terleme, konuşma zorlukları, titreme, kızarma, nefes darlığı, tansiyon yükselmesi gibi fiziksel tepkiler gözlemlenebilir.
- Baş Etme Becerilerinde Güçlük: Kişi öfkesini yönetmekte zorluk çektiği için neye öfkelendiğine dair farkındalık geliştirmekte ve probleme yönelik çözüm yolları üretmekte zorluk çekebilir.
- İlişkilerde Sorunlar: Kişi öfkesini yönetmekte, sakinliği korumakta zorlandığı için aile ilişkilerinde, sosyal yaşantısında, akademik ya da kariyer ilişkilerinde ciddi sorunlar yaşayabilir, uzlaşmakta zorlanabilir.
Öfke Kontrol Bozukluğu Tanısı Nasıl Konur?
Öfke kontrol bozukluğu kişilerde yıkıcı davranışlarla karakterize olan bir davranış örüntüsüdür. DSM-5 Tanı Kriterleri Elkitabında doğrudan bu adlandırma ile bir tanı olmamasına karşın depresyon, anksiyete, kişilik bozukluğu gibi bazı ruhsal bozuklukların önemli semptomları arasında öfke çıkışları yer almaktadır. Bu sebeple öfke kontrol bozukluğunun bir bozukluğun semptomu olup olmadığını ayırt etmek son derece önemlidir. Kişinin öfke düzeyini, yıkıcı davranış eğilimini, dürtüselliğini ölçmeye yardımcı birçok psikolojik test bulunmaktadır. Uygulanabilecek bu psikolojik testlere ek olarak uzmanların klinik gözlemleri, kişinin geçmiş yaşantıları, aile öyküsü de öfke problemlerinin tedavisi için son derece önem arz etmektedir.
Öfke Kontrol Bozukluğu Kimlerde Görülür?
Öfke kontrol bozukluğu ve öfke patlamaları her yaş grubundan, cinsiyetten, sosyoekonomik düzeyden kişide gözlemlenebilen ciddi bir durumdur. Yaş grubuna göre farklı biçimlerde açığa çıkabilir. Örneğin yetişkin bir bireyde hakaret, küfür, fiziksel şiddet şeklinde açığa çıkabilirken bir çocukta ağlama nöbetleri, kendini yere atma, ısırma, vurma şeklinde gözlemlenebilir.
- Geçmiş Travmalar: Erken çocukluk döneminde travmatik yaşantılar ve duygusal çatışmalar deneyimlemiş bireylerde ya da deprem, ölüm, savaş gibi süreçler sonucunda travma sonrası stres bozukluğu geliştirmiş kişilerde öfke problemleri daha fazla gözlemlenebilir.
- Fizyolojik ve Nörolojik Rahatsızlıklar: Epilepsi, demans gibi bazı nörolojik rahatsızlıklarda öfke çıkışları semptomlar arasında gözlemlenebilmektedir. Bunların yanı sıra kronik ağrı, uykusuzluk, diyabet gibi fizyolojik hastalıkları olan kişilerin çabuk öfkelenmeye, öfkeyi düzenlemekte zorlanmaya eğilimli olabilirler.
- Stresli Yaşam Koşulları: Günlük hayatın yoğun stresi kişilerin kaygı düzeyini arttırabileceği gibi öfke çıkışlarına da sebep olabilir. Maddi problemler, ilişkisel çatışmalar, kariyer ve akademik sorunlar, varoluş sancıları gibi birçok durum kişinin stres düzeyini arttırarak öfke sorunlarına sebep olabilir.
Öfke Kontrol Bozukluğu Nasıl Tedavi Edilir?
Öfke kontrol bozukluğu tedavisi kişinin yaşı, mizacı, öfke ataklarının sıklığı ve biçimi, öfkenin tetiklendiği alanlara bağlı olarak ruh sağlığı çalışanları tarafından kişiye özel olarak planlanmalıdır. Tedavi süreci birçok faktörü kapsayabilmektedir:
- Terapi: Mizaç temelli psikoterapi hizmeti ile kişinin öfke çıkışlarını tetikleyen ana faktörlerin çözümlenmesi sağlanabilir. Bunların yanında kişinin öfke kontrolü sebebiyle hayatını etkileyen alanların irdelenmesi, sağlıklı baş etme ve duygu regülasyonu becerilerinin geliştirilmesi için terapi oldukça önemli bir kaynatır.
- Aileye Yönelik Psikoeğitim: Bireysel psikoterapi sürecine ek olarak kişinin ailesine verilecek olan psikoeğitim de semptomların azaltılması ve aile sisteminin desteklenmesi için faydalı olacaktır.
- İlaç Tedavisi: Daha önce de değinildiği gibi öfke kontrol bozukluğu bazı ruhsal bozuklukların semptomları arasında da yer alabilir. Bunun yanı sıra öfke problemleri dürtü kontrol bozukluğu ile de yakından ilişkili olabilmektedir. Öfkenin ve dürtüselliğin yönetilemediği, kişinin hayatını ve işlevselliğini belirgin biçimde olumsuz yönde etkilediği durumlarda psikiyatrist tarafından planlanan ilaç tedavi süreci psikoterapi sürecine eklenebilir.