Günümüzde birçok insan sağlıklı bir uyku düzeni oturtmakta, uyku kalitesini arttırmakta zorluk çekmektedir. Bazen göz ardı edilebilen bu hassas konu günlük hayatın stresi, düzensiz beslenme, hareketsiz yaşam, kronik hastalıklar gibi sebeplerle de etkilenebilmektedir. Uyku düzeni kişinin bedensel, duygusal ve bilişsel anlamda sağlıklı olmasının öncül koşullarındandır.
İçindekiler
Uyku Bozukluğu Nedir?
Uyku bozuklukları günümüzde birçok insanın şikayetçi olduğu bir durumdur. Kişinin uykuya dalamaması, sürekli uyanma hali, dinlenmiş bir şekilde uyanamaması gibi farklı şekillerde ortaya çıkabilir. Bazen bedensel bir durumdan ya da hastalıktan oluşabileceği gibi bazen de kişinin psikolojik iyi oluş halinin bozulması uyku bozukluklarına sebep olabilir. Herkesin uyku ihtiyacı farklılık göstermektedir. Bazı günler kişi daha uzun süre uykuda kalma ihtiyacı duyabilirken bazı günler bu ihtiyacında azalma olabilir. Bu durum uyku bozukluğunu ifade etmez. Uyku bozukluğu kişinin uyku kalitesinin işlevselliğini ve yaşam kalitesini etkileyecek şekilde bozulması ile ilişkilidir. Uykusuzluk (insomnia), uyku apnesi, huzursuz bacak sendromu ya da halk arasında karabasan olarak bilinen uyku felci gibi durumlar kişinin genel sağlık durumunu ve uyku kalitesini doğrudan etkileyebilir. Uzun süre devam eden uyku sorunları bağışıklık sisteminin zayıflaması, ruh halinde dalgalanmalar, öfke çıkışları, odaklanma sorunları gibi durumlara yol açabilir.
DSM-5 Tanı Ölçütleri Elkitabında uykusuzluk bozukluğu, narkolepsi, aşırı uykululuk bozukluğu (hipersomnia), solunumla ilişkili uyku bozuklukları gibi birçok tanım yapılmıştır. Her tanının işleyişi ve tedavi süreci farklılık göstermektedir. Bu sebeple doğru teşhis ve tedavi süreci için bir uzmana başvurmak son derece önemlidir.
Uyku Bozukluğu Belirtileri Nelerdir?
Uyku bozukluğunun belirtileri kişiden kişiye ve uyku bozukluğuna göre farklılık gösterebilmektedir. Sorunun kaynağının bulunup tedavi sürecinin belirlenmesi oldukça önemlidir. Genel anlamda uyku bozukluğu yaşadığını söyleyen bireyler aşağıdaki durumlardan şikayet etmektedirler.
-
- Sık uyanma: Kişi gece boyunca sık sık uykusunda uyanır ve tekrar uykuya dalmakta zorluk çeker. Bu sağlıksız ve verimsiz uyku döngüsü geceler hatta haftalar boyunca sürebilir.
- Sabah yorgun uyanma: Gece uyunmasına rağmen gündüz yorgun ve bitkin bir şekilde uyanmak uyku bozukluğu yaşayan insanların başlıca şikayetlerindendir. Bu yorgunluk hali günlük hayatı oldukça olumsuz etkilemektedir.
- Gün içinde uyuklama: Bazı kişiler uykularının hiç gelmiyor olmasından yakınırken bazı kişiler de gece uyuyamadıklarından gün içinde uyku ihtiyaçlarının çok arttığından, sürekli uyuma isteği duyduklarından bahsederler.
- Odaklanma sorunları ve unutkanlık: Kalitesiz bir uyku döngüsü sonucunda beden ve beyin tam anlamıyla dinlenemediği için dikkat performansını da oldukça etkilemektedir. Sık sık unutkanlık yaşamak, çevrede olan biteni algılamakta zorlanmak, görevleri tamamlayamamak gibi durumlar gözlemlenebilir.
- Gerginlik veya depresyon belirtileri: Uyku düzenindeki bozukluklar kişinin ruh sağlığını da olumsuz etkileyebilir. Gerginlik, sinir, depresyon gibi durumlara sebep olabilir.
Uyku Bozukluğu Kimlerde Görülür?
Uyku bozuklukları her yaştan bireyde gözlemlenebilir. Bunun yanı sıra bazı gruplar daha fazla risk altındadır.
- Yaşlılar: İlerleyen yaşla birlikte kişinin hareket kısıtlılığı yaşaması, çevresel uyaranların azalması gibi durumlar uyku düzeninde değişikliklere sebep olabilir.
- Yoğun iş temposuna sahip bireyler: Vardiyalı çalışan bireyler, yoğun iş yükü ve strese maruz kalan kişilerde uyku bozuklukları daha fazla görülebilir.
- Travmatik Yaşantılar: Deprem, savaş gibi durumlara maruz kalmış, travma sonrası stres bozukluğu yaşayan kişilerin de uyku düzenlerinin oldukça olumsuz etkilendiği gözlemlenmiştir.
- Psikolojik Hastalıklar: Bazı psikolojik hastalıklar sebebiyle kişiler uykuya dalmayı ve uyanmayı sağlıklı bir şekilde sürdüremeyebilirler. Korku ile uyanma, sürekli rüya görme gibi durumlara ek olarak depresyon ve diğer psikopatolojiler de uyku düzenini olumsuz etkileyebilir.
- Kronik hastalığı olanlar: Kronik ağrı, kalp ve solunum problemleri, nefes darlığı, horlama, kas ağrısı gibi durumlar da kişilerin uyku kalitesini bozarak uyku sorunları yaşamalarına sebep olabilir
Uyku Bozukluğu Nasıl Tedavi Edilir?
Uyku bozukluğu tedavi süreci kişinin yaşına, hayat düzenine, yaşam alışkanlıklarına göre planlanmalıdır. Bunun yanı sıra uyku kalitesini arttırmak için yapılabilecek bazı adımlar mevcuttur.
- Uyku Hijyeni: Düzenli bir uyku saati belirlemek, uykudan önce basit bir rutin oluşturmak, oda ısısını ayarlamak, sessiz bir ortam sağlamak, ekran kullanımını yatma saatinden bir süre önce bırakmak gibi adımlar uyku kalitesini arttırabilir.
- Psikoterapi: Uyku sorunlarının kaynağı eğer psikolojik bir durum ise terapiye başvurmak son derece önemlidir. Kişinin yaşadığı problemleri çözümlemesi, hayata dair yeni ve sağlıklı baş etme mekanizmaları geliştirebilmesi sonucunda uyku problemlerinin de çözümlenmesi mümkündür.
- İlaç Tedavisi: Gerekli durumlarda doktor tavsiyesiyle uyku düzenleyici ilaçlar ya da takviyeler kullanılabilir. Kronik bir hastalığı olan kişilerin de ilaç, solunum cihazı gibi destekleri doktor kontrolünde aksatmadan kullanması uyku kalitesi için önemlidir.
- Gevşeme Teknikleri: Nefes egzersizleri, meditasyon gibi yöntemler uykuya geçiş sürecini kolaylaştırabilir.
- Sağlıklı Yaşam Alışkanlıkları: Alkol ve madde kullanımını bırakmak, sağlıklı beslenme, spor gibi bedensel sağlığı güçlendirecek yeni alışkanlıklar kazanmak hem uyku hem de hayat kalitesini yükseltir.
Uyku Bozukluğu Neden Olur?
Uyku bozukluğunun birçok nedeni olabilir. Günlük yaşam stresi, yoğun iş yükü, sağlıksız alışkanlıklar, kronik hastalıklar, hormonal düzensizlikler, ilişkisel çatışmalar, ses, ışık ve gürültü gibi çevresel faktörler kişilerin uyku döngülerini etkileyebilir. En temelde rem uykusu ve non-rem uykusu olmak üzere 2 bileşenden oluşan uyku döngüsü bahsedilen sebeplerden etkilenebilmektedir. Vücut sağlığı kişinin bilişsel ve duygusal sağlığı ile de yakından ilişkili olduğundan uyku bozukluklarının tedavisi için destek almak son derece önemlidir.