Klasik Koşullanma Nedir?

Klasik Şartlandırmanın Gerçekten Nasıl Çalıştığına İlişkin Adım Adım Kılavuz

Klasik Koşullandırma Temelleri

Klasik koşullanma bir psikolog tarafından hiç keşfedilmemiş olsa da, davranışçılık olarak bilinen psikolojideki düşünce okulu üzerinde muazzam bir etkiye sahipti.

Davranışçılık şu varsayıma dayanır:

• Tüm öğrenme çevre ile etkileşimler yoluyla gerçekleşir.
• Çevre davranışı şekillendirir

Klasik koşullandırma, doğal olarak oluşan bir refleksten önce nötr bir sinyal yerleştirmeyi içerir. Pavlov’un köpeklerle yaptığı klasik deneyinde, nötr sinyal bir ses tonuydu ve doğal olarak oluşan refleks, yemeğe tepki olarak salya akıyordu. Nötr uyaranı çevresel uyaranla (yiyecek) ilişkilendirerek, tek başına tonun sesi tükürük salgısı tepkisini üretebilir.

Klasik Koşullandırma Nasıl Çalışır?

Klasik koşullandırmanın nasıl çalıştığını daha iyi anlamak için sürecin temel ilkelerine aşina olmak önemlidir. Klasik koşullanma, öğrenilmiş bir yanıtla sonuçlanan iki uyaran arasında bir ilişki kurmayı içerir. Bu  sürecin üç temel aşaması vardır.

Aşama 1: Koşullandırmadan Önce

Klasik koşullandırma sürecinin ilk kısmı, otomatik olarak bir tepki ortaya çıkaracak doğal olarak oluşan bir uyaran gerektirir. Yiyecek kokusuna tepki olarak salya salmak, doğal olarak oluşan bir uyarana iyi bir örnektir.

Süreçlerin bu aşaması sırasında, koşulsuz uyarıcı (UCS), koşulsuz bir tepki (UCR) ile sonuçlanır.  Örneğin, yiyecekleri (UCS) doğal ve otomatik olarak sunmak, bir tükürük tepkisini (UCR) tetikler .

Bu noktada, henüz hiçbir etki yaratmayan nötr bir uyaran da vardır. Bu nötr uyarıcı UCS ile eşleştirilinceye kadar bir tepki uyandırmaya gelmez.

Klasik koşullanmanın bu aşamasının iki kritik bileşenine daha yakından bakalım:

• Koşulsuz uyaran , koşulsuz, doğal ve otomatik olarak bir yanıtı tetikleyen uyarandır. Örneğin  , en sevdiğiniz yiyeceklerden birinin kokusunu aldığınızda hemen çok acıkmış hissedebilirsiniz. Bu örnekte, yemeğin kokusu koşulsuz uyarıcıdır.
• Koşulsuz tepki , koşulsuz uyarana tepki olarak doğal olarak ortaya çıkan öğrenilmemiş tepkidir. Örneğimizde  , yiyecek kokusuna tepki olarak açlık hissi koşulsuz tepkidir.

Koşullanma öncesi aşamada , koşulsuz bir uyaran koşulsuz bir yanıtla eşleştirilir. Daha sonra nötr bir uyaran verilir.

Aşama 2: Koşullandırma Sırasında

Klasik koşullanma sürecinin ikinci aşamasında, önceden nötr olan uyarıcı, koşulsuz uyarıcı ile tekrar tekrar eşleştirilir. Bu eşleşmenin bir sonucu olarak, daha önce nötr olan uyaran ile UCS arasında bir ilişki kurulur.

Bu noktada, bir zamanlar nötr olan uyarıcı, koşullu uyarıcı (CS) olarak bilinir. Denek şimdi bu uyarana tepki vermeye şartlandırılmıştır. Koşullu uyarıcı , önceden nötr olan ve koşulsuz uyarıcıyla ilişkilendirildikten sonra sonunda koşullu bir tepkiyi tetikleyen uyarıcıdır.

Önceki örneğimizde, en sevdiğiniz yemeğin kokusunu aldığınızda bir düdük sesi de duyduğunuzu varsayalım. Düdük yemeğin kokusuyla ilgisiz olsa da, düdük sesi kokuyla birden çok kez eşleştirilirse, düdük sesi sonunda koşullu yanıtı tetikleyecektir. Bu durumda düdük sesi koşullu uyarıcıdır.

Koşullanma sırasındaki aşama, nötr bir uyarıcı ile koşulsuz bir uyarıcının eşleştirilmesini içerir . Sonunda, nötr uyaran koşullu uyaran haline gelir.

Aşama 3: Koşullandırmadan Sonra

UCS ve CS arasında ilişki kurulduktan sonra, tek başına koşullu uyarıcıyı sunmak, koşulsuz uyarıcı olmadan bile bir tepki uyandırmaya başlayacaktır. Ortaya çıkan yanıt, koşullu yanıt (CR) olarak bilinir.

Koşullu tepki, önceden nötr olan uyarana öğrenilen tepkidir. Örneğimizde, düdük sesini duyduğunuzda koşullu tepki aç hissetmek olacaktır.

Koşullandırma sonrası aşamada , koşullu uyarıcı tek başına koşullu yanıtı tetikler.

Temel İlkeler

Davranışçılar, klasik koşullanma ile ilişkili bir dizi farklı fenomeni tanımladılar. Bu unsurların bazıları, yanıtın ilk oluşturulmasını içerirken, diğerleri bir yanıtın kaybolmasını tanımlar. Bu unsurlar klasik koşullanma sürecini anlamada önemlidir.

Klasik koşullanmanın beş temel ilkesine daha yakından bakalım.

Kazanma

Edinme, bir yanıtın ilk oluşturulduğu ve kademeli olarak güçlendirildiği öğrenmenin ilk aşamasıdır. Klasik koşullandırmanın edinim  aşamasında, nötr bir uyarıcı, koşulsuz bir uyarıcı ile tekrar tekrar eşleştirilir.

Hatırlayacağınız gibi, koşulsuz bir uyarıcı, herhangi bir öğrenme olmaksızın doğal ve otomatik olarak bir tepkiyi tetikleyen bir şeydir. Bir ilişkilendirme yapıldıktan sonra, denek, şimdi koşullu bir uyaran olarak bilinen, daha önce nötr olan uyarana tepki olarak bir davranış sergilemeye başlayacaktır. İşte bu noktada tepkinin alındığını söyleyebiliriz.

Örneğin, bir köpeği zil sesine tepki olarak salya salgılaması için koşullandırdığınızı hayal edin. Yemeğin sunumunu tekrar tekrar zil sesiyle eşleştiriyorsunuz. Zil sesine tepki olarak köpek salya salgılamaya başlar başlamaz tepkinin alındığını söyleyebilirsiniz.

Yanıt oluşturulduktan sonra, davranışın iyi öğrenildiğinden emin olmak için tükürük salgısını kademeli olarak güçlendirebilirsiniz.

Yok olma

Sönme, koşullu bir tepkinin ortaya çıkması veya azalmasıdır. Klasik koşullanmada bu, koşullu bir uyarıcının artık koşulsuz bir uyarıcı ile eşleşmediği zaman olur.

Örneğin, yemeğin kokusu (koşulsuz uyaran) bir ıslık sesiyle (koşullu uyaran) eşleştirilseydi, sonunda açlığın koşullu tepkisini uyandırırdı.

Bununla birlikte, koşulsuz uyarıcı (yemek kokusu) artık koşullu uyarıcı (ıslık) ile eşleştirilmeseydi, sonunda koşullu tepki (açlık) ortadan kalkardı.

Spontan İyileşme

Bazen öğrenilmiş bir tepki, bir yok olma döneminden sonra bile aniden yeniden ortaya çıkabilir. Kendiliğinden iyileşme, bir dinlenme periyodundan veya azaltılmış yanıt periyodundan sonra koşullu yanıtın yeniden ortaya çıkmasıdır.

Örneğin, bir köpeği zil sesine karşı salya salgılaması için eğittikten sonra, davranışı pekiştirmeyi bıraktığınızı ve tepkinin sonunda yok olduğunu hayal edin. Koşullu uyarıcının sunulmadığı bir dinlenme periyodundan sonra, aniden zili çalarsınız ve hayvan kendiliğinden önceden öğrenilmiş tepkiyi geri kazanır.

Koşullu uyarıcı ve koşulsuz uyarıcı artık ilişkili değilse, kendiliğinden bir iyileşmeden sonra sönme çok hızlı gerçekleşir.

Uyarıcı Genelleme

Uyaran genellemesi, koşullu uyarıcının, yanıt koşullandırıldıktan sonra benzer tepkiler uyandırma eğilimidir.  Örneğin, bir köpek bir zil sesiyle salya salgılamaya şartlandırılmışsa, hayvan aynı zamanda şartlı uyarana benzer uyaranlara aynı tepkiyi gösterebilir .

Örneğin John B. Watson’ın ünlü  Küçük Albert Deneyinde , küçük bir çocuk beyaz bir fareden korkmaya şartlandırılmıştır. Çocuk, doldurulmuş oyuncaklar ve Watson’ın kendi saçı da dahil olmak üzere diğer bulanık beyaz nesnelere tepki olarak korku sergileyerek uyaran genellemesi sergiledi.

Uyarıcı Ayrımcılık

Ayrımcılık, koşullu bir uyarıcı ile koşulsuz bir uyarıcı ile eşleşmemiş diğer uyarıcılar arasında ayrım yapma yeteneğidir.

Örneğin, koşullu uyaran bir zil sesi olsaydı, ayırt etme, zil sesi ile diğer benzer sesler arasındaki farkı söyleyebilmeyi içerirdi. Denek bu uyaranları ayırt edebildiğinden, yalnızca koşullu uyaran sunulduğunda yanıt verecektir.

Korku Tepkisi

John B. Watson’ın Küçük Albert ile yaptığı deney, korku tepkisinin mükemmel bir örneğidir. Çocuk başlangıçta beyaz bir sıçandan  korkmadı, ancak sıçan tekrar tekrar yüksek sesle, korkutucu seslerle eşleştirildikten sonra, çocuk sıçan varken ağlardı. Çocuğun korkusu diğer bulanık beyaz nesnelere de genelleşmiştir.

Koşullandırmadan önce beyaz sıçan nötr bir uyarıcıydı. Koşulsuz uyaran yüksek, çınlayan seslerdi ve koşulsuz tepki, gürültünün yarattığı korku tepkisiydi.

Fareyi koşulsuz uyaranla tekrar tekrar eşleştirerek, beyaz sıçan (şimdi koşullu uyaran) korku tepkisini (şimdi koşullu tepki) uyandırmaya başladı.

Bu deney, fobilerin klasik koşullanma yoluyla nasıl oluşabileceğini göstermektedir. Çoğu durumda, nötr bir uyarıcının (örneğin bir köpek) ve korkutucu bir deneyimin (köpek tarafından ısırılmak) tek bir eşleşmesi, kalıcı bir fobiye (köpeklerden korkma) yol açabilir.

Tattan Kaçınma

Klasik koşullandırmanın bir başka örneği, koşullu tat alma isteksizliğinin gelişiminde görülebilir . Araştırmacılar John Garcia ve Bob Koelling, bu fenomeni ilk olarak, mide bulantısına neden olan bir radyasyona maruz kalan farelerin, radyasyon ve su birlikte sunulduktan sonra aromalı suya karşı nasıl bir isteksizlik geliştirdiğini gözlemlediklerinde fark ettiler.

Bu örnekte, radyasyon koşulsuz uyaranı temsil eder ve mide bulantısı koşulsuz yanıtı temsil eder. İkisinin eşleşmesinden sonra, aromalı su şartlandırılmış uyaran olurken, sadece suya maruz kaldığında oluşan mide bulantısı şartlı tepkidir.

Daha sonra yapılan araştırmalar, bu tür klasik koşullu isteksizliklerin, koşullu uyarıcı ile koşulsuz uyarıcının tek bir eşleşmesi yoluyla üretilebileceğini gösterdi.

Araştırmacılar ayrıca, koşullu uyarıcının (yiyeceğin tadı) koşulsuz uyarıcıdan (mide bulantısına neden olan uyarıcı) birkaç saat önce sunulması durumunda bile bu tür isteksizliklerin gelişebileceğini bulmuşlardır. 11

Bu tür dernekler neden bu kadar hızlı gelişiyor? Açıkçası, bu tür dernekler oluşturmanın organizma için hayatta kalma faydaları olabilir. Bir hayvan kendisini hasta eden bir şey yerse, hastalıktan ve hatta ölümden kaçınmak için gelecekte aynı yemeği yemekten kaçınması gerekir.

Bu, biyolojik hazırlık olarak bilinen şeyin harika bir örneğidir . Bazı dernekler hayatta kalmaya yardımcı oldukları için daha kolay oluşur.

Ünlü bir saha araştırmasında, araştırmacılar koyun leşlerine çakalları hasta eden ama öldürmeyen bir zehir enjekte ettiler. Amaç, koyun yetiştiricilerinin çakal cinayetleri nedeniyle kaybedilen koyun sayısını azaltmasına yardımcı olmaktı.

Deney yalnızca öldürülen koyun sayısını azaltarak işe yaramadı, aynı zamanda bazı çakalların koyunlara karşı o kadar güçlü bir isteksizlik geliştirmelerine neden oldu ki, bir koyunun kokusu veya görüntüsü karşısında gerçekten kaçtılar.